Mikołaj przynosi prezenty również historykom. Czy jego pośmiertne losy pozwolą zdemaskować plagiat stojący u podstaw pierwszej polskiej kroniki?
Święty Mikołaj ma wyjątkowy związek z Polską. Dowodów nie trzeba szukać daleko. Mauzoleum biskupa Miry znajduje się w tym samym kościele w Bari, w którym spoczywają doczesne szczątki małżonki Zygmunta Starego, słynnej Bony Sforzy. Zaraz za ołtarzem bazyliki znajduje się wspaniały nagrobek królowej z jej realistycznym i bardzo pochlebnym posągiem (więcej na ten temat znajdziecie w innym artykule).
Całe podziemia świątyni to już jednak królestwo świętego Mikołaja, którego kości baryjscy piraci uprowadzili z Azji Mniejszej w 1087 roku. Na tym polskie wątki w „karierze” Mikołaja wcale się nie kończą. Ostatnio pojawiła się sugestia, że w pośmiertnych losach najpopularniejszego (przynajmniej zimą) świętego może się kryć także klucz do rozwikłania tajemnicy… Galla Anonima.
Rękopis Zamoyskich z XIV wieku, czyli najstarsza znana kopia dzieła Galla. Czy tu kryje się odpowiedź na pytanie o pochodzenie pierwszego polskiego dziejopisarza? (źródło: domena publiczna)
Inspiracja czy autoplagiat?
Za sprawą Tomasza Jasińskiego w nauce zadomowiła się teoria, w świetle której pierwszy polski dziejopisarz nie był wcale Francuzem, ale raczej Włochem. A tym samym: Galla Anonima należałoby zamienić na… Italusa Anonima. Zagadnieniu poświęcono morze artykułów i wywiadów, a nawet całe książki. Hipoteza opiera się jednak na bardzo prostym założeniu.
Zdaniem prof. Jasińskiego Kronika Polska pod względem stylu, rytmiki, zastosowanych rymów i używanego słownictwa wybitnie przypomina inne dzieło tej epoki: krótką hagiografię spisaną w klasztorze na wyspie Lido w Wenecji niedługo po roku 1100. Propozycję tę historycy przedstawiali już pół wieku temu. Teraz jednak wreszcie dokonano dokładnych obliczeń. Podobieństwa między dwiema księgami nie mogą dłużej budzić wątpliwości – to nie kwestia intuicji, ale twardych danych.
Wyścig do grobu świętego
Gall Anonim miał związek z działającym w Wenecji mnichem znanym jako Monachus Littorensis. Pytanie tylko – jaki? Czy celowo wzorował się na jego księdze, niemalże plagiatując jej fragmenty? A może obaj przeszli naukę w tej samej szkole klasztornej, albo nawet wywodzili się z tego samego zgromadzenia? Jest też trzecia opcja: Gall i Monachus to jedna i ta sama osoba. Tomasz Jasiński opowiada się za ostatnią interpretacją. Jego propozycja wciąż jednak budzi wątpliwości z jednego powodu. I to takiego, w którym kluczową rolę odgrywa święty Mikołaj.
Kontrowersyjna księga zestawiana z Kroniką Polską to tak zwana Historia o translacji św. Mikołaja Wielkiego. Powstała ona w związku z wielkim sporem, który wstrząsnął Italią u schyłku XI wieku. W wyścigu po szczątki biskupa Myry poza baryjczykami brali udział właśnie wenecjanie. Pierwsi posunęli się do pospiesznego i niedbałego obrabowania grobu. Drudzy natomiast zabrali to, co tam jeszcze zostało. Szczątki Mikołaja skończyły w efekcie w dwóch miejscach. Tak zaczęła się wojna na słowa.
Zastanawiające milczenie
Każde z miast udowadniało, że to ono ma prawo do miana nowej siedziby Mikołaja. W toku tej rywalizacji na Lido powstała Historia, którą Tomasz Jasiński przypisuje naszemu Gallowi Anonimowi. Jego zdaniem kronikarz był lokalnym patriotą oraz wprawnym propagandystą. I paradoksalnie właśnie te punkty z domniemanego życiorysu dziejopisarza wbijają klin w koncepcję o Italusie Anonimie. Mówiąc krótko: nie mógł on być Włochem, bo… nie wierzył w świętego Mikołaja.
Bazylika św. Mikołaja na weneckiej wyspie Lido. Według niektórych badaczy to stąd przybył do Polski Anonim. Czy aby na pewno? (obraz Francesco Guardi pt. „Kościół i klasztor św. Mikołaja”, domena publiczna).
W Kronice Polskiej nie pada ani jedna wzmianka o Mikołaju, mimo że autor wspomina innych, niekoniecznie popularnych nad Wisłą świętych. Czy to możliwe, że pisał na przykład o św. Idzim, ale kompletnie zapomniał o biskupie, którego sprawie poświęcił całe lata życia i swoje pierwsze wielkie dzieło? Bardzo trudno w to uwierzyć. Tym trudniej, że Mikołaj był już w Polsce znany, a pierwsi Piastowie widzieli w nim wręcz jednego ze swoich najważniejszych patronów.
Może więc jednak Gall Anonim po prostu bardzo intensywnie wzorował się na włoskim koledze? To sprowadzałoby całą dyskusję do punktu wyjścia. I zmuszało do wystawienia raczej niepochlebnej opinii pierwszemu polskiemu… plagiatorowi.
***
Masz dość przypudrowanej i ugrzecznionej historii początków Polski? My też. Kamil Janicki przedstawia wersję wydarzeń do bólu prawdziwą. Masowe zbrodnie, handel niewolnikami, realia życia poza granicami cywilizacji i brutalne rozgrywki wczesnośredniowiecznych dworów. Oto fascynująca opowieść o bezwzględnych, ambitnych i żądnych władzy żonach pierwszych Piastów. I o państwie, w którego budowie brały udział.
Źródła:
Artykuł powstał w oparciu o literaturę i materiały zebrane przez autora podczas prac nad książką „Żelazne damy. Kobiety, które zbudowały Polskę”.
Wybrana bibliografia
1. Borawska D., Gallus Anonim czy Italus Anonim, „Przegląd Historyczny”, t. 56, nr 1 (1965).
2. Jasiński T., O pochodzeniu Galla Anonima, Kraków 2008.
3. Pac G., Kobiety w dynastii Piastów. Rola społeczna piastowskich żon i córek do połowy XII wieku – studium porównawcze, Toruń 2013.
4. Wiszewski P., Domus Bolezlai. W poszukiwaniu tradycji dynastycznej Piastów (do około 1138 roku), Wrocław 2008.
Autor: Kamil Janicki
Źródło: ciekawostkihistoryczne.pl
